Sinds de overheveling van jeugdhulp naar de gemeenten wordt hard gewerkt aan het ontwikkelen van een zorgaanbod dat beter aansluit bij de behoeften van inwoners. Inmiddels zijn we zeven jaar verder en verschijnt het ene na het andere schrijnende nieuwsbericht over de problematiek in de jeugdzorg. De uitstroom daalt en de vraag naar jeugdhulp stijgt. Kwetsbare kinderen en jongeren moeten lang wachten voordat ze hulp krijgen. Gemeenten moeten ondertussen dealen met een forse toename van de kosten en krijgen de begroting niet goed rond.

In december 2021 trekt de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) de volgende conclusie:

“Gemeenten hebben vaak wel een duidelijk opgestelde visie, maar concretisering en vertaling van deze visie naar doelen en daarmee samenhangende stuurinformatie is een uitdaging. Waar logische indicatoren en handelingsinstructies ontbreken om te beoordelen of de beoogde resultaten ook worden bereikt, is het uitermate lastig om effectief bij te sturen. Bovendien wordt evalueren, samen leren en sturen op resultaat ook ingewikkeld.”^[1]

Het is niet makkelijk om de slag te maken van bedenken naar doen. In dit artikel deelt onze adviseur Rebecca een aantal bevindingen die TransitiePartners de afgelopen jaren in het sociaal domein heeft opgedaan en wat onze aanpak is om gemeenten te helpen bij het vertalen van ambities naar opgaven.

Ambities in de transformatie van de jeugdzorg

Het jeugdveld is nog altijd versnipperd en dat heeft tot gevolg dat ouders en kinderen nog steeds moeilijk de weg vinden naar de juiste zorg. Tegelijkertijd lukt het gemeenten en maatschappelijke organisaties onvoldoende om grip te krijgen op het jeugdveld. Gemeenten staan daarom voor een grote inhoudelijke opgave om voor kinderen en jongeren samenhangend jeugdbeleid te ontwikkelen en dit samen met maatschappelijke organisaties uit te voeren.

Gemeenten hebben de ruimte om visies op hun eigen manier in te kleuren en daardoor is iedere visie anders. Toch is er globaal een viertal gewenste effecten te onderscheiden waar de meeste ambities naar terug te herleiden zijn. Grofweg hebben we het over het bereiken van:

• Een volume effect: minder instroom, meer uitstroom, kortere doorlooptijden;
• Een doelmatigheidseffect: zicht en grip op kwaliteit en groter kostenbewustzijn;
• Een organisatie effect: betere datasturing, continu leren en ontwikkelen;
• Een prijseffect: lichtere zorg, lagere overhead en administratieve lasten.

Met deze effecten willen gemeenten de kwaliteit van zorg vergroten, grip krijgen op de kosten en werken vanuit lerende en ontwikkelende organisaties. Logischerwijs hangen deze effecten onderling nauw met elkaar samen.

Ambities vertalen naar opgaven: de aanpak van TransitiePartners

Hoe zorg je er dan voor dat je ambities bereikt worden? De volgende stap is om de effecten uit de ambities te vertalen naar opgaven. Een opgave is actief, het is een vraagstuk dat moet worden opgelost en wordt vertaald in uit te voeren taken die centraal staan. We vertalen de vier ambities in vier samenhangende opgaven:

Een voorbeeld van de samenhang is dat met behulp van accurate, volledige, vergelijkbare en tijdige data een gemeente in het contractmanagement kan sturen op doelmatigheid. Een ander voorbeeld is dat het ontwikkelen van beleid en producten onlosmakelijk samenhangt met de ervaringen en inzichten vanuit de toegang. De taken, bijbehorende instrumenten en de ontwikkeling daarvan hebben onderling ook een sterke samenhang met en effect op alle onderdelen van de organisatie. In de onderstaande alinea’s worden de vier ambities en taken verder toegelicht.

Volume effect –> Regie

Voor het gewenste volume effect ligt een belangrijke opgave in het sturen op het zorgproces. Dit vraagt om het voeren van regie vanuit de toegang waarbij nieuwe vaardigheden en een grote zakelijkheid nodig zijn. Tegelijkertijd is het onmogelijk voor de toegang om op alle casussen regie te voeren, dat zijn er simpelweg te veel. Daarom is bewuste prioritering nodig. Een mogelijk instrument hiervoor is om de toegang te laten focussen op de casussen met de grootste impact: waar is het meeste rendement te behalen? Ook kun je door het ontwikkelen van werken met accounthouderschap bij de toegang meer regie gaan voeren. Medewerkers bij de toegang zijn accounthouder van zorgaanbieders en signaleren en bespreken patronen. Op basis daarvan kunnen ze het gesprek aangaan met de zorgaanbieder en hier samen met contractmanagement in optrekken.

Doelmatigheidseffect  –>  Contractmanagement

Om het doelmatigheidseffect te realiseren is sturing op de kosten nodig. Hier ligt een opgave voornamelijk voor het contractmanagement. Door meer kostenbewustzijn te creëren krijgen gemeenten meer zicht en grip op kwaliteit, waardoor ze kunnen gaan sturen op de kosten. Dit vraagt om goede randvoorwaarden in de doorontwikkeling en samenwerking van de toegang en het contractmanagement. Met behulp van budgetindicaties krijgt het contractmanagement zicht op aanbieders die buiten de begroting dreigen te komen. Op deze manier kan het contractmanagement beter sturen op zorgaanbieders vanuit een balans tussen grip en vertrouwen. De samenwerking met de toegang is hierbij van cruciaal belang. Vanuit de toegang krijgt het contractmanagement namelijk signalen over zorgaanbieders. Aangevuld met kwantitatieve informatie vanuit data-analyse maakt dit het beeld compleet.

Organisatie-effect  –> Data gestuurd leren en ontwikkelen

Om goed zicht te krijgen op de voortgang van de ambities is niet alleen accurate, volledige, vergelijkbare en tijdige data nodig, maar moet ook een ontwikkeling gemaakt worden in het interpreteren van de data, zodat gemeenten kunnen leren en ontwikkelen. Het is daarvoor belangrijk om te weten: doen we de goede dingen en doen we de dingen goed? Welke data heb je nodig, hoe analyseer je de data en hoe rapporteer je hierover? Hier gaat het bijvoorbeeld over de ontwikkeling van een dashboard. Met de opgave Data gestuurd leren en ontwikkelen wordt hier invulling aan gegeven. Door de organisatie een ontwikkeling te laten maken in het lezen en toepassen van data wordt een organisatie effect gerealiseerd. Door deze opgave te verwezenlijken wordt bereikt dat er vanuit de data wordt gestuurd en er een continue cyclus van leren en ontwikkelen ontstaat.

Prijseffect –> Beleids- en productontwikkeling

Met het ontwikkelen van nieuwe producten en beleid zal met name een prijseffect bereikt worden. De inzet bij het ontwikkelen van producten is lichtere zorg en lagere overhead en administratieve lasten, waardoor uiteindelijk ook de kosten afnemen. Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van gezinshuizen als alternatief voor de gesloten jeugdzorg. De integraliteit van producten en beleid staat centraal en samenwerking met andere domeinen is hierbij noodzakelijk, denk aan onderwijs en Wmo. Het is tegelijkertijd belangrijk om hierbij niet alleen bezig te zijn met transformatie op inhoudelijke thema’s, maar ook om beter te worden in het continu blijven leren en ontwikkelen bij de totstandkoming van producten en beleid.

Er zijn verschillende nieuwe instrumenten om vorm te geven aan deze vier opgaven. Een aantal voorbeelden is hiervoor gegeven, maar vanzelfsprekend zijn er veel meer.

Om de transformatie in de jeugdzorg te realiseren is het voor gemeenten noodzaak om hun ambities te vertalen naar opgaven en hier vervolgens effectief op te blijven bijsturen. Hier kan TransitiePartners bij helpen!

De adviseurs van TransitiePartners hebben de afgelopen tijd in diverse regio’s resultaten geboekt door de vertaalslag te maken van ambitie naar uitwerking. Hiermee zorgen we voor het verhogen van de kwaliteit van zorg, houden we grip op de kosten en doen we dit vanuit lerende en ontwikkelende organisaties. Zo kan de slag gemaakt worden van bedenken naar doen. Meer weten over TransitiePartners of de ondersteuning die wij als organisatie kunnen bieden? Neem dan een kijkje op onze website of neem contact op met onze adviseur Rebecca Meershoek.

^[1] Eindrapportage Visitatiecommissie financiële beheersbaarheid sociaal domein, VNG, december 2021.